Dializa otrzewnowa jest metodą leczenia, przeznaczoną do wykonywana w warunkach domowych pacjenta, wykorzystującą jamę brzuszną (jamę otrzewnową) oraz błonę otrzewnową (dializa wewnątrzustrojowa).
Każdy pacjent , decydujący się na tego rodzaju terapię (po akceptacji lekarza) odbywa pełne szkolenie merytoryczne, zwykle trwające około tygodnia.
Zespół szkolący informuje pacjenta jak obsługiwać aparat do dializy otrzewnowej - cykler (w ramach automatycznej dializy otrzewnowej) oraz jak wykonywać wymiany płynu ręcznie (w ramach ciągłej, ambulatoryjnej dializy otrzewnowej). Osoby dializowane otrzewnowo informowane są również o wszystkich możliwych powikłaniach, jak również o postępowaniu w przypadku wystąpienia powikłań. Konieczna jest finalnie ocena zdobytych przez pacjenta umiejętności praktycznych oraz przyswojonej wiedzy. Pozytywna w tym względzie opinia zespołu medycznego pozwala pacjentowi wykonywać terapię w warunkach domowych, z zapewnieniem choremu niezbędnych środków medycznych oraz wsparcia merytorycznego.
DO: przebieg terapii
Co najmniej dwa tygodnie przed rozpoczęciem DO pacjent jest przyjmowany do oddziału nefrologicznego/chirurgicznego celem implantacji (wprowadzenia) do jamy otrzewnowej specjalnego cewnika dializacyjnego. Dokonuje tego zabiegu chirurg lub nefrolog, w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Cewnik pozostaje w jamie otrzewnowej przez cały okres dializoterapii. Tylko niewielki odcinek cewnika jest wyprowadzany kanałem podskórnym na zewnątrz (przez powłoki skórne). Ta część cewnika jest wykorzystana do połączenia pacjenta z workami, zawierającymi płyn dializacyjny, wpuszczanym pacjentowi do jamy otrzewnowej. Personel informuje pacjenta jak dbać o okolicę cewnika na skórze, wykonywać wszystkie czynności w czystości by uniknąć zakażenia.
Każdego dnia, za pomocą cewnika wpuszczany jest kilka razy do jamy otrzewnowej sterylny płyn dializacyjny. Pozostaje on około 4-5 godzin w jamie otrzewnowej, następnie jest wypuszczany. Proces ten nazywamy wymianą, wykonywaną ręcznie w ramach ciągłej ambulatoryjnej dializy otrzewnowej (CADO) - 3-5 razy dziennie. Dializę otrzewnową można również wykonywać w godzinach nocnych, za pomocą specjalnego aparatu – cyklera. Wówczas procedurę tę nazywamy automatyczną dializą otrzewnową (ADO).
Usuwanie nadmiaru wody z organizmu jest możliwe dzięki wysokiemu stężeniu glukozy, dodawanej do płynu dializacyjnego. To wysokie stężenie w stosunku do stężenia glukozy znajdującej się we krwi, powoduję przechodzenie( przepływ) wody przez błonę otrzewnową z łożyska naczyniowego do jamy otrzewnowej. Proces ten nazywamy ultrafiltracją. Po zakończeniu wymiany płyn znajdujący się w jamie otrzewnowej (zawierający usuwaną wodę i toksyny) jest wypuszczany z jamy otrzewnowej, przez cewnik do dedykowanego worka.
Jaka jest różnica między CADO a ADO?
Zarówno CADO, jak i ADO są wykonywane w domu lub w wybranym przez pacjenta miejscu. O ile pacjent nie ma dodatkowych problemów i nie potrzebuje dodatkowej pomocy zespołu medycznego lub porady, to zwykle konieczne jest zgłaszanie się do ośrodka dializ (co około 4- 6 tygodni) celem wizyt kontrolnych.
CADO obejmuje 3-5 sesji wymiany płynów każdego dnia, natomiast leczenie w oparciu o ADO odbywa się w ciągu nocy i trwa od 8 do 10 godzin.
W trakcie wykonywania CADO wprowadza się przez cewnik do jamy brzusznej około 2 litrów płynu dializacyjnego. Po kilku godzinach (tzw. czas zalegania płynu w jamie otrzewnowej) płyn, zawierający w efekcie produkty przemiany materii i nadmiar wody jest wypuszczany. Do jamy brzusznej wpuszczana jest kolejna objętość (2 litry) płynu dializacyjnego. Wpuszczanie płynu wykorzystuje proces grawitacji i trwa około 20-40 minut, z częstością wymian w ciągu dnia od do 5 razy dziennie. W czasie pozostawania płynu w jamie brzusznej pacjent może wykonywać inne czynności, związane z jego trybem życia – na przykład wykonywać obowiązki domowe, czy uczyć się.
Podstawowe zasady ADO są takie same jak dla CADO – przy czym wymiana płynu odbywa się podczas snu przy pomocy zaprogramowanego uprzednio aparatu - cyklera. Ta forma dializoterapii otrzewnowej pozostawia pacjentowi wolny czas w ciągu dnia. Szkolenie osób dializowanych, dotyczące obsługi cyklera zajmuje zwykle kilka dni.
Cykler dokładnie i w sposób regularny odmierza uprzednio zleconą przez lekarza objętość płynu dializacyjnego (zleconej dla każdej wymiany) oraz czasu jego wpuszczania, pozostawiania w jamie brzusznej jak i czasu drenażu (wypuszczanie płynu z jamy otrzewnowej wraz z produktami przemiany materii i nadmiaru wody). Każdego dnia procedura ADO trwa około 8-10 godzin. Tuż przed odłączeniem aparatu w godzinach porannych można również wpuścić dodatkowo płyn dializacyjny, stanowiący tzw. ostatnie wypełnienie. Pozostaje on w jamie brzusznej w ciągu dnia i stanowi dodatkową wymianę, poprzedzającą zasadniczą dializą otrzewnową wykonywaną w porze nocnej (ADO).
Cykler jest podobny wielkością do małej walizeczki na kółkach – łatwo jest więc transportowany. Aparat ten zaprojektowano w taki sposób, aby dostosować jego funkcjonowanie do snu pacjenta. Można również przerwać przebieg dializy, jeśli pacjent chce w nocy wstać z łóżka.
Nowsze aparaty do ADO posiadają zaprogramowane karty rejestrujące szczegółowy przebieg prowadzonego leczenia. Obecnie Diaverum oferuje je pacjentom w Wielkiej Brytanii i w Niemczech.
Podobnie jak w przypadku CADO, w domu potrzebne jest wygospodarowanie miejsca na przechowywanie cyklera, worków z płynem dializacyjnym oraz środków dezynfekcyjnych.