Jak powinniśmy zadbać o organizm? Na co w szczególności muszą zwrócić uwagę osoby dializowane? Których literek E unikać w pożywieniu?
Dla osób korzystających z dializoterapii odpowiednia dieta stanowi ważny element procesu leczenia – podkreślają eksperci chorób nerek. Brak przestrzegania zaleceń dietetycznych może prowadzić do niedożywienia, nadmiernego gromadzenia zarówno płynów jak i niebezpiecznych w nadmiarze dla zdrowia i życia elektrolitów - potasu, fosforu. Zbyt wysokie stężenie potasu w surowicy krwi powoduje zaburzenia pracy serca, zaś nadmiar fosforu przyczynia się do zaburzeń w układzie kostnym oraz uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego.
Potas jest niezbędnym elementem diety – występuje w prawie wszystkich produktach spożywczych. Najwięcej potasu zawierają suszone owoce (śliwki, morele, rodzynki), kakao, czekolada, orzechy, migdały, nasiona, warzywa i owoce, soki owocowe i warzywne, mleko w proszku lub zagęszczone, produkty zbożowe (kasza gryczana, kasza jęczmienna, otręby pszenne, płatki owsiane i kukurydziane), a także m.in. ziemniaki, zielony groszek, banany i sardynki. Dużą zawartość potasu mają także produkty konserwowane – mięsne i rybne.
Osoby dializowane powinny unikać tych produktów, a każdy z nas powinien zwrócić uwagę na odpowiednie zbilansowanie diety, by dostarczyć organizmowi właściwą dawkę potasu. Jego nadmiar powoduje zaburzenia pracy serca, więc szczególnie w przypadku pacjentów dializowanych konieczna jest jego kontrola oraz ograniczenie spożycia. Norma dla zdrowego człowieka zawiera się w przedziale 3,5–5,0 mmol/l. – podkreślają eksperci.
Potas zawarty w produktach żywnościowych można obniżyć poprzez obróbkę termiczną - podwójne gotowanie – głównie ziemniaków oraz co najmniej dwugodzinne moczenie pokrojonych warzyw i owoców lub mrożenie produktów przed obróbką termiczną. Zalecana jest także rezygnacja z wywarów mięsnych i warzywnych.
Życiodajnym pierwiastkiem, którego nadmiar również może być szkodliwy, jest fosfor. Wysoki poziom fosforu może prowadzić do utraty wapnia z kości, co z kolei może być przyczyną postępującej osteoporozy wpływając na wzrost ryzyka złamań. Nadmiar fosforu często objawia się świądem skóry oraz może być przyczyną bolesnych skurczów mięśni a także upośledzenia wchłaniania innych składników mineralnych (żelaza, miedzi, wapnia, cynku, magnezu).
Nadmiar fosforu w diecie przyczynia się także do powstania zwapnień w tkankach miękkich oraz zwapnień w ścianie naczyń krwionośnych oraz płatków zastawek serca. Utrzymujące się wysokie stężenie fosforu prowadzi do szeregu powikłań ze strony układu sercowo- naczyniowego.
Ponieważ bardzo trudno usunąć nadmiar fosforu z organizmu, eksperci zalecają ograniczenie spożycia produktów, które są jego istotnym źródłem, takich jak: sery żółte i topione, orzechy, kakao, czekolada, migdały, ryby (w tym świeże, solone, wędzone, konserwowane), kaczka, indyk, pasztety, podroby, produkty wędzone, proszek do pieczenia ciast, napoje typu cola, żółtka jaj, otręby pszenne, kasza gryczana, fasola, groch, mleko w proszku. Unikać należy także żywności zawierającej dodatki fosforanowe: E338, E339, E340, E341, E450, E540, E543, E544.
Na zmniejszenie zawartości fosforanów w przygotowanych potrawach wpływa odpowiednia obróbka termiczna - dłuższe gotowanie lub gotowanie z użyciem pary wodnej.
Dla osób dializowanych jedynym skutecznym sposobem kontroli fosforu jest dializoterapia, ograniczenie spożywania produktów bogatych w fosfor oraz systematyczne przyjmowanie leków wiążących go już w przewodzie pokarmowym – wyjaśniają lekarze nefrolodzy.
Składnikiem odżywczym, który niezbędnie należy dostarczyć organizmowi w pożywieniu jest białko (eksperci zalecają spożycie go w ilości około 0,8 – 1,0 g/kg masy ciała na dobę). Jest ono najważniejszym składnikiem pokarmowym, niezbędnym do budowy komórek, którego nie można zastąpić żadnym innym składnikiem. W naszym pożywieniu co najmniej 70% białka powinno stanowić to pełnowartościowe, pochodzenia zwierzęcego: mięso (150g/dzień), jaja (2-3/tydzień) oraz chudy ser twarogowy (40 g/dzień).
Oczywiście także w przypadku białka ważny jest umiar. Gdy jest go zbyt dużo, może powodować zakwaszenie organizmu, zaś jego braki dają efekt w postaci niedożywienia organizmu.
Aby białko mogło spełnić swoje zadanie, dieta musi mieć też odpowiednią wartość energetyczną (dla osoby dorosłej 35 kcal/kg masy ciała/dobę, a dla osób po 60. roku życia — 30–35 kcal /kg). W przeciwnym razie organizm wykorzysta je do celów energetycznych – zaznaczają lekarze.
Głównym źródłem energii powinny być węglowodany (makarony, kasze, mąki) oraz w ograniczonej ilości tłuszcze roślinne (olej słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, miękka margaryna oraz niewielkie ilości masła). Około 50-55% energii powinno pochodzić z węglowodanów, jednak osoby z cukrzycą powinny pamiętać, że węglowodany w postaci np. pieczywa, warzyw bogatych w skrobię, czy owoców powodują wzrost poziomu glukozy.
Dla osób z chorobami nerek jedną z najważniejszych kwestii jest także dokładna kontrola objętości przyjmowanych płynów. Jak podkreślają eksperci, płyny to nie tylko wypita woda, ale i produkty ją zawierające, takie jak: zupy lub inne dania w formie płynnej lub półpłynnej (np. jogurty), a także desery: lody, galaretki, owoce, czy niektóre warzywa.
U osoby dializowanej nadmiar płynów może powodować obrzęki, duży przyrost masy ciała, a także problemy związane z układem krążenia.
Objętość płynów, jaką dziennie może przyjmować pacjent zawsze określa lekarz. Zazwyczaj jest to 500 ml płynów plus ilość równa objętości wydalanego moczu (w okresie 24 godzin). Objętość wypijanych płynów może być zwiększona w przypadku upalnej pogody, wymiotów czy biegunki – wyjaśniają eksperci.
Co można zrobić, aby ograniczyć spożywane płyny?
Pośrednim sposobem na zmniejszenie objętości spożywanych płynów jest, unikanie solenia potraw i jedzenia słonych produktów. Sól wzmaga pragnienie, a także może przyczyniać się do gromadzenia nadmiaru wody w organizmie. Warto zatem wyeliminować z diety: słone przekąski, takie jak chipsy, orzeszki oraz konserwowaną żywność wysoko przetworzoną (fast food, gotowe dania typu expres, produkty wędzone, konserwy, koncentraty, kostki rosołowe, zupy i sosy w proszku). Można także zamiast soli kuchennej używać ziół i przypraw.
Sposobem na uczucie pragnienia może być także przepłukanie gardła letnią wodą, wypicie niewielkiej ilości schłodzonej herbaty miętowej, czy żucie gumy. Ważne, by pić małymi łykami, a każdą porcję płynu przetrzymywać w ustach jak najdłużej. Należy także dbać o higienę jamy ustnej i myć zęby po każdym posiłku.
Dializowani pacjenci często odczuwają zmniejszony apetyt. Dodanie szczypty cynamonu, mięty lub imbiru do potrawy w naturalny sposób może go pobudzić. Warto też zadbać o aktywny styl życia: spacer na świeżym powietrzu, czy proste ćwiczenia. Aktywność fizyczna przynosi pozytywne efekty pod względem samopoczucia, motywuje do prowadzenia zdrowszego trybu życia i może znacznie poprawić jego jakość.
Należy także zadbać o regularne (w odstępach 3-4 godzinnych) spożywanie posiłków - trzech podstawowych i dwóch mniejszych uzupełniających przekąsek.
Odpowiednio zbilansowana dieta, dostosowana do naszego stanu zdrowia i uwzględniająca nasze potrzeby jest podstawą nie tylko w okresie karnawałowym. Jednak szczególnie teraz, gdy zewsząd kuszą nas długo wyczekiwane przysmaki, zachować należy rozwagę i rozsądek. Nasz organizm na pewno nam za to podziękuje dobrą formą przez cały niedawno rozpoczęty rok.